44-240 Żory Os. Pawlikowskiego tel.: (0-32) 435 74 92 wew. 30 e-mail: biblioteka.sp13@interia.pl | ||||||
|
Ostatnia modyfikacja: Słowniczek ważniejszych pojęć Co, gdzie, kiedy? Alfabet
- jest to ułożony w tradycyjnym porządku zestaw znaków literowych, wyrażających głoski danego języka.
Termin ten pochodzi od dwóch pierwszych liter alfabetu greckiego "alfa" i "beta", podobnie jak polski odpowiednik słowa alfabet
- abecadło pochodzi od brzmienia pierwszych czterech liter "a", "be", "ce", "de".
"A b e c a d ł o"
__________________________ Biblioteka - słowo pochodzi od greckiego bibliotheke (gdzie biblion to książka) i oznacza zbiór książek i innych materiałów źródłowych. Biblioteka to instytucja społeczna, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych swoich i obcych. W innym znaczeniu jest to także nazwa samego budynku, zawierającego zbiory biblioteczne. Oprócz samych zbiorów, często równie cennym źródłem informacji są ich katalogi.
__________________________ Czasopismo - publikacje periodyczne, wychodzące w regularnych odstępach czasu, ale rzadziej niż gazety. Wśród czasopism wyróżniamy: wychodzące raz w tygodniu - tygodniki, raz na dwa tygodnie - dwutygodniki, raz w miesiącu - miesięczniki, raz na dwa miesiące - dwumiesięczniki, co trzy miesiące - kwartalniki, co sześć miesięcy - półroczniki i raz w roku - roczniki. Każde czasopismo ma swój stały tytuł i wygląd (czyli tzw. szatę graficzną). Posiada ponadto numerację ciągłą oraz niezbyt często zmieniający się format i objętość, zawierający materiały wielu autorów i określoną tematykę.
__________________________ Czcionka
- jest to prostopadłościan z metalu lub tworzywa sztucznego, który w górnej części - zwanej główką - posiada wypukły,
odwrócony (lustrzane odbicie) obraz litery, cyfry, dający odbitkę tej litery, cyfry.
Zasługę wynalezienia ruchomej czcionki przypisuje się niemieckiemu złotnikowi - Johannesowi Gutenbergowi.
Obmyślił on metodę szybkiej i taniej produkcji dużej liczby druków w krótkim czasie. Wcześniej księgi
przepisywane były ręcznie, co trwało bardzo długo. Po zastosowaniu wynalazki J. Gutenberga, odbijanie
tekstu, ułożonego z czcionek, znacznie przyspieszyło produkcję książek.
Po zgromadzeniu kompletu czcionek - czyli wszystkich liter alfabetu, można przystąpić do druku.
Układanie czcionek do druku nazywamy składaniem. Składacz wyjmuje czcionki z kaszty (drewniana
szuflada, w której tradycyjny drukarz przechowuje czcionki) i układa z nich tekst w wierszowniku.
Czcionki układane są w wierszowniku od lewej strony do prawej (czyli tak, jak piszemy tekst), ale
do góry nogami i na odwrót (tak jak widziane w lustrze). Wszystko to po to, by po wydrukowaniu
na papierze uzyskać właściwie ułożony tekst. Ułożone w ten sposób wiersze w wierszowniku, ostrożnie
przenosi się na większą tacę, zwaną szufelką. Kolejno wiersz,
__________________________ Czytelnictwo
- jest zjawiskiem, w którym przedmiotem zainteresowań i narzędziem kształcenia człowieka jest książka.
Poziom czytelnictwa świadczy o ogólnej kulturze kraju. Na poziom czytelnictwa wpływają dwa zasadnicze czynniki:
umiejętność dobrego czytania oraz łatwość dotarcia do wartościowej książki.
__________________________ Druk
- przez wieki jedynym sposobem produkcji książki pozostawało przepisywanie ręczne. Nawet wielu
kopistów, piszących jednocześnie ten sam tekst, mogło wytworzyć niewielką liczbę książek.
Musiał powstać szybszy i tańszy sposób produkowania książek, lecz Europejczycy odkryli
go z dużym opóźnieniem. Druk został wynaleziony ponad 1 000 lat temu na Dalekim Wschodzie,
prawie na pewno w Chinach, ale na Zachodzie wprowadzono go dopiero w XV w. Wieść o sukcesie J. Gutenberga rozniosła się szybko po Niemczech i innych krajach. Przed końcem XV wieku prasy drukarskie pojawiły się niemal w każdym kraju europejskim. Przez blisko 400 lat drukarze posługiwali się prasami drukarskimi, podobnymi do tej wynalezionej przez J. Gutenberga - początkowo drewnianymi, które z czasem zastąpiono żelaznymi - solidniejszymi i trwalszymi. W XIX w. prasa ręczna zastąpiona została przez maszyny do produkcji masowej, ale najpiękniejsze druki bibliofilskie są często, do dnia dzisiejszego, wykonywane ręcznie.
__________________________ Drukarnia - Jest to zakład zajmujący się wytwarzaniem wszelkich druków. Dawniej (przed powstaniem przemysłu poligraficznego) urządzenie drukarni składało się zwykle z pewnej ilości kaszt z czcionkami do ręcznego sporządzania składu i prasy drukarskiej, na której odbijano druki. Oprawianie książek odbywało się przeważnie w osobnych zakładach, zwanych introligatorniami. Współcześnie drukarnie, czyli zakłady poligraficzne są całkowicie zmechanizowane, a działające kiedyś osobno introligatornie, tworzą jeden z ich działów.
__________________________ Ekslibris
- słowo to jest spolszczeniem łacińskiego wyrażenia ex libris, co znaczy dosłownie "z książek".
Ekslibris jest znakiem własności i ma postać niewielkiej, artystycznie zaprojektowanej kartki papieru,
przyklejanej do wewnętrznej
strony okładki. Zawiera nazwisko lub inicjały, albo nazwę instytucji np. biblioteki, zazwyczaj
wkomponowane w rysunek symbolizujący zawód
właściciela lub charakter księgozbioru. Ekslibrisy są zwykle dziełem artystów grafików i dlatego
pełnią często podwójną rolę w książce:
znaku własnościowego i elementu ozdobnego.
A oto przykłady ekslibrisów:
__________________________
Filia biblioteczna - jest placówką biblioteczną, zależną organizacyjnie od swojej biblioteki głównej. Najczęściej główną jest miejska biblioteka publiczna, która posiada rozrzucone w kilku miejscach miasta mniejsze biblioteki filijne dla dorosłych lub dla dzieci. Także na wsiach powstają filie bibliotek gminnych. Każda filia posiada własny, stały księgozbiór, ale może także dostarczać czytelnikowi książki z biblioteki głównej.
__________________________ Gazeta - periodyk wydawany częściej niż raz w tygodniu nazywamy gazetą. Jeśli ukazuje się on codziennie albo dwa razy dziennie - jako wydanie poranne i wieczorne - wówczas taką gazetę nazywa się dziennikiem. Podstawowym zadaniem gazet jest informowanie czytelnika o aktualnych faktach i zagadnieniach politycznych, gospodarczych, kulturalnych, społecznych, sportowych itp. oraz komentowanie, osądzanie, omawianie najważniejszych z nich.
__________________________ Kapitałka - jest to paseczek, dawniej pleciony, albo tkany, dziś tasiemka z tkanym kolorowym brzegiem, przyklejona do grzbietu trzonu (bloku) książki. Kapitałka służy jako ozdobne wykończenie trzonu (bloku książki) oraz wzmocnienie oprawy.
__________________________ Karta katalogowa
- podstawową czynnością przy opracowywaniu zbiorów bibliotecznych jest ich katalogowanie,
które umożliwia czytelnikom korzystanie z zasobów biblioteki. Polega ono na tym, że
dla każdej książki (lub innego dokumentu bibliotecznego) tworzy się opis katalogowy,
który umieszcza się na karcie katalogowej. Informacje, które wpisuje się na kartę katalogową,
są liczniejsze, jeśli książka znajduje się w bibliotece naukowej i musi być dokładnie określona.
Można też ograniczyć się podczas katalogowania do kilku informacji, które pozwalają stwierdzić,
że chodzi tu o ten, a nie inny dokument (tak zwana identyfikacja dokumentu).
Katalogowanie jest czynnością wymagającą dużej wiedzy, związanej z historią literatury oraz
bibliotecznej wiedzy fachowej.
__________________________ Klasyfikacja biblioteczna - to podział książek i innych dokumentów w zależności od ich treści. Dokonanie klasyfikacji zbiorów bibliotecznych pozwala określić treść i temat każdej książki (czyli określić o czym jest dana książka). Działom i poddziałom nadaje się odpowiedni znak, który zamieszczany jest w opisie mimo, że nie zna on ani jej autora, ani tytułu.
__________________________ Kodeks
- słowo pochodzi z łacińskiego codex - co oznacza "kawałek pnia", "kloc", a potem "księgę".
Jest to forma książki powstała w starożytnym Rzymie, która powoli, ale skutecznie wyparła zwój oraz
tabliczki woskowe.
__________________________ Obwoluta - zwana też okładką ochronną, służy ochronie i ozdobie okładki (łacińskie obvolutus znaczy "owinięty", "zasłonięty"). Wytwarza się ją przeważnie z grubszego papieru, często lakierowanego i drukuje zwykle w kolorach, według projektu artysty grafika. Obwolutę nakłada się na okładkę książki, zaginając oba brzegi do wewnątrz. Powstają w ten sposób tak zwane zakładki, albo skrzydełka, gdzie wydawca podaje krótki tekst, informujący o książce, jej autorze, albo o innych książkach, które ukazały się lub ukażą na przykład w tej samej serii.
__________________________ Okładka
- jest to podstawowa zewnętrzna część oprawy, ochraniająca trzon (blok) książki. Oprawa może
być zrobiona z papieru, kartonu (wtedy bywa wzmocniona lakierem), albo kartonu obciągniętego
płótnem, skórą lub sztucznym tworzywem. Jeżeli ma tylko nadrukowaną tytulaturę, nazywana jest
okładką drukarską. Jeśli natomiast okładkę projektował artysta grafik, jest ona okładką
graficzną.
__________________________ Opis katalogowy
- dla każdego dokumentu w zbiorach bibliotecznych opracowuje się opis katalogowy,
który
__________________________ Paginacja
- słowo pochodzi z łaciny, gdzie pagina znaczy "stronica". Paginowanie jest to numerowanie kolejnych
stron książki. Stosowane było już w XVIII w. n. e. Obecnie do numerowania stron używane są głównie cyfry
arabskie (czyli 1, 2, 3, itd.). W wyjątkowych sytuacjach, obok cyfr arabskich, stosowane są także cyfry
rzymskie (czyli I, II, II, IV itd.), którymi wyróżniany jest
__________________________ Papier
- jest to produkt powstały w wyniku sprasowania osadzonej na sicie odpowiedniej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi określonego formatu.
Dziś papier wytwarzany jest taśmowo przeważnie z drzew iglastytch (świerk,
sosna), przy użyciu wyspecjalizowanych maszyn. Przyspiesza to wytwarzanie, wszechstronnie
wykorzystywanego dziś, papieru.
__________________________ Papirus - to trzcina porastająca deltę Nilu, która służyła Egipcjanom między innymi jako wspaniały materiał pisarski co najmniej 3000 lat przed naszą erą.
Trójkątna łodyga trzciny papirusowej, wyrastającej do
4,5 metra wysokości, miała w dolnej części grubość męskiego ramienia. Włóknisty rdzeń tej
właśnie części rozdzielano igłą na jak najszersze i najcieńsze paski. Układano je wzdłuż długości, jeden
obok drugiego, na desce, następnie przykrywano warstwą poprzecznie ułożonych krótszych pasków, polewano
wodą z Nilu i ubijano płaskim kamieniem. Lepki sok wyciskany w ten sposób z trzciny sklejał obie warstwy
w jedną "kartę",która po wysuszeniu na słońcu wymagała tylko wygładzenia, najlepiej kością słoniową
i była gotowado zapisywania.
__________________________ Pergamin
- jest to materiał pisarski, wyrabiany ze skóry zwierzęcej, a jego historia przypomina trochę bajkę
o Kopciuszku:
__________________________ Prawo autorskie - każde dzieło naukowe lub artystyczne stanowi własność autora, który może nią rozporządzać według swojego uznania. Autor decyduje o formie i treści swego dzieła, jak również o tym, czy i gdzie ma ono być opublikowane. Za przekazanie, na przykład wydawnictwu, prawa do wydania dzieła, autor otrzymuje honorarium autorskie (pieniężne wynagrodzenie). Bez zgody autora nie wolno jego dzieła wykorzystywać - przedrukowywać, tłumaczyć, adaptować na sztukę teatralną, filmową itp.
__________________________ Pseudonim
- autor dzieła nie zawsze podaje swoje prawdziwe nazwisko, często z różnych przyczyn ukrywa się
pod zmyśloną nazwą, czyli pseudonimem (greckie pseudonymos znaczy "fałszywie nazwany").
Bywają różnego rodzaju pseudonimy. Najczęściej są to wymyślone nazwiska. Mogą to być
nazwiska
__________________________ Seria wydawnicza - dzieła różnych autorów, wychodzące pod różnymi tytułami, ale poświęcone jednej dziedzinie (np. matematyce, przyrodzie, technice), albo adresowane do określonego czytelnika (np. młodzieży) lub wreszcie poświęcone jednej dziedzinie i określonemu czytelnikowi (np. matematyce dla młodzieży), wydawane są zazwyczaj w formie serii wydawniczych. Książki, tworzące serię, ukazują sięnieregularnie, stanowią jednak przemyślaną całość, noszą jeden wspólny dla całego cyklu tytuł seryjny, mają jednakową oprawę, czasem opatrywane są kolejnymi numerami lub znakami graficznymi. Serie odgrywają ważną rolę nie tylko w zakresie zaspokajania, ale i kształtowania potrzeb czytelnika. Drzemiąca prawie w każdym pasja zbieractwa powoduje, że czytelnik chętniekolekcjonuje książkio tematyce, która go interesuje.
__________________________ Sieć biblioteczna
- nazywamy tak zespół bibliotek jednego rodzaju (np. szkolnych, publicznych, specjalnych),
powiązanych ze sobą systemem organizacyjnym (czyli sposobem organizacji). Biblioteki te
mają
__________________________ Sygnatura biblioteczna - każdą książkę, czasopismo, czy inny dokument po wpisaniu do inwentarza sygnuje się, czyli umieszcza się na nim specjalny znak zwany sygnaturą. Termin ten pochodzi z łacińskiego signare - "znaczyć". Sygnatura wskazuje, w jakim miejscu na półkach bibliotecznych znajduje się dany dokument.
__________________________ Tabliczki gliniane - są to płaskie tabliczki wyrabiane z gliny. Używane były, jako materiał do pisania, już przeszło 3 000 lat przed naszą erą przez starożytne ludy zamieszkujące Mezopotamię (obszar dzisiejszego Iraku). Ludy te (Sumerowie i Akadyjczycy), używając pisma klinowego, pokrywały nim tabliczki, wyciskając znaki kawałkiem twardej trzciny lub drewnianym patykiem. Po zapisaniu obu stron, tabliczki suszyły się na słońcu, albo były wypalane w piecu. Na tabliczkach glinianych pisano listy, dokumenty, rachunki, a także książki.
__________________________ Tabliczki woskowe
- to płaskie kawałki drewna, otoczone nieco wyższą ramką i powleczone dość grubą warstwą wosku,
zmieszanego ze smołą, służące jako materiał pisarski. Na tabliczkach woskowych pisano ostrym
końcem trzcinowego, albo metalowego rylca. Drugi koniec rylca, szerszy i spłaszczony,
służył do zacierania pisma na tabliczce w razie pomyłki, albo kiedy zapis był już niepotrzebny.
Lekko podgrzany wosk pozwalał się łatwo wygładzać i tabliczkę można było zapisywać od nowa.
Każda tabliczka miała wywiercony w ramce otwór, przez który przewlekano sznurek lub rzemyk
__________________________ Wydawnictwo - jest to instytucja, zajmująca się przygotowaniem tekstu autora do opublikowania i opłaceniem związanych z tym kosztów. Pod słowem "tekst" rozumiemy tu ogólnie całość dzieła autora, czyli nie tylko tekst słowny, ale również materiał ilustracyjny (np. albumy przyrodnicze, krajoznawcze, albumy z reprodukcjami dzieł sztuki, książki dla dzieci).
__________________________ Zwój
- jest to pierwotna postać książki w formie zwiniętego w rulon prostokątnego płata materiału
__________________________ Żywa pagina
- w encyklopediach, słownikach, leksykonach, bibliografiach i książkach naukowych, oprócz
zwykłej paginacji, czyli kolejnej numeracji stron, stosuje się tzw. żywą paginę. Jest ona zwykle zamieszczana
u góry każdej strony nad tekstem. W encyklopediach, słownikach, leksykonach żywa pagina
zawiera pierwsze lub pierwsze i ostatnie hasło, znajdujące się na danej stronie. W książkach tych
najczęściej żywa pagina zamieszczona na lewej stronie zawiera cały wyraz lub początkowy fragment
pierwszego hasła z tejże strony, z kolei żywa pagina zamieszczona na prawej stronie zawiera cały wyraz
bądź początkowy fragment ostatniego hasła znajdującego się na tejże stronie.
__________________________ Krótka historia pisma, druku... Przed naszą erą
Nasza era
__________________________ Krótka historia miar i wag Przed naszą erą
Nasza era
__________________________ |
|||||
Copyright © 2002-2013 Edyta Guznowska. Wszystkie prawa zastrzeżone |